Błędy uwarunkowane wolicjonalnie

Inny przykład na to, jak indywidualne, głęboko psychologiczne procesy oddziaływają na zdolność
percepcji poza-zmysłowej, przedstawia błąd uwarunkowany wolicjonalnie. To ważne zjawisko odkryto
podczas badań pp w laboratorium i – być może – odgrywa w życiu codziennym większą rolę, niż się
zakłada. Błędy uwarunkowane wolicjonalnie odkryła Gertruda Schmeidler, psycholog z Nowego Jorku,
gdy eksperymentowała ze studentami i zastosowała prostą metodę laboratoryjną: studenci powinni
odgadnąć karty “percepcji", które znajdowały się w nieprzezroczystych kopertach. W podobnych
sytuacjach oczekuje się, że nastąpi zwiększenie percepcji pozazmysłowej w odpowiedziach
prawidłowych ponad przeciętną. (Podczas testów tego rodzaju niektóre karty zostaną odgadnięte
jedynie przypadkowo, co można statystycznie obliczyć. Jeśli badany student podał więcej prawidłowych
odpowiedzi – musiał znać niektóre karty. Ponieważ jednak nieprzezroczyste koperty uniemożliwiały
postrzeganie zmysłowe, to lepszy statystycznie wynik badania został uzyskany dzięki pp).
Wielu ludzi “wierzy" w percepcję pozazmysłową, inni natomiast podchodzą do tego ze sceptycyzmem.
Pani Schmeidler chciała zbadać, w jaki sposób wiara (lub niewiara) wpływa na zachowanie się osoby
poddanej doświadczeniu. Gdy studenci ukończyli test z kartami, podzieliła ich na dwie grupy (jeszcze
przed oceną wyników): na “wierzących" i “niewierzących" w percepcję pozazmysłową. Nie można
polegać na wypowiedzi badanego o jego wierze lub niewierze, aby obie te kategorie oddzielić: np.
“niewierzący" studenci chcieli sprawić radość swej nauczycielce i udawali “wierzących". G. Schmeidler
opracowała później kwestionariusz, na podstawie którego można przyjąć podział, w zasadzie
odpowiadający prawdzie.
Na koniec pani Schmeidler oceniła wyniki studentów z grupy “wierzących" i “niewierzących". “Wierzący"
mieli wyniki, jakie wcześniej zakładano – tzn. ponadprzeciętne – i w ten sposób pokazali, że ich
percepcja pozazmysłowa działa zgodnie z oczekiwaniami. Wyniki u “niewierzących" były zaskakujące –
poniżej wypadkowej oczekiwania. Wymaga to paru słów wyjaśnienia. Jest zrozumiałe, że “niewierzący"
chcieli przez ten test udowodnić prawdziwość ich poglądów: nie ma percepcji pozazmysłowej. Ich
reakcja była skierowana na zademonstrowanie, że nie występuje żadna pp. Ale w jaki sposób objawia
się brak percepcji pozazmysłowej? Według wyniku oczekiwania wypadkowej. O tym jednak studenci nie
wiedzieli. Powiedziano im, że istnienie percepcji pozazmysłowej potwierdzi wynik testu powyżej średniej
wypadkowej. Tego wyniku “niewierzący" nie chcieli naturalnie uzyskać. Trudno się dziwić, że dążenie to
znalazło nieświadomie swój wyraz w wynikach testu poniżej średniej wypadkowej. Negatywnie
nastawione podświadome działanie przekształciło otrzymane informacje w negatywną odpowiedź.
Oczywiście, pp działała również u “niewierzących", ale wykorzystali ją po to, aby uniknąć prawidłowych
odpowiedzi.
Uwarunkowania wolicjonalne powodują, że percepcja pozazmysłowa może być w ten sposób całkowicie
zniekształcona i może prowadzić do fałszywych odpowiedzi. Stwierdzono również, że błędy
warunkowane wolicjonalnie towarzyszą warunkom nie sprzyjającym pp (brak wiary, pewności,
negatywne nastawienie itd.). Dlatego nie powinniście Państwo w takich warunkach próbować pp; należy
wtedy zaniechać jakichkolwiek prób. Gdy nie będziecie Państwo mieli humoru lub będziecie
niezdecydowani, będziecie wątpić w powodzenie lub coś innego będzie mącić spokój duszy– należy
liczyć się z niepowodzeniem: albo pp nie będzie działać, albo, co gorsza, będzie działać przeciw.
W związku z tym chcielibyśmy przypomnieć wierzenie przejawiające się w starych praktykach rytualnych
Wudu i innych praktykach magicznych, że niekiedy siła woli człowieka chybia celu i jej działanie
skierowane zostaje przeciw niemu samemu Bezsprzecznie rozpoznamy tu efekt błędu uwarunkowanego
wolicjonalnie w sferze psychokinezy.