Cztery artykuły opublikowane w 1943 roku w styczniowym numerze czasopisma “Psychosomatic Medicine" stanowią oryginalny wkład Ericksona w rozwój medycyny psychosomatycznej. Artykuły dotyczące psychicznych aspektów zjawisk psychosomatycznych stanowią podsumowanie całej dekady zakrojonych na szeroką skalę zarówno eksperymentalnych, jak i klinicznych prac, w których wykorzystywano hipnozę. Badania te prowadzono w tym samym czasie, gdy Selye dochodził do swych odkrywczych wniosków na temat aspektów fizjologicznych.
W pewnym sensie prace tych badaczy były komplementarne i podobne: Selye odkrył, że działanie różnych stresorów powoduje tę samą reakcję fizjologiczną, którą nazwał ogólnym zespołem przystosowania; Erickson natomiast stwierdził, iż ten sam stresor wywołuje różne reakcje psychiczne, i nazwał je zjawiskami współwystępującymi. Łącznie prace ich dają wszechstronny pogląd na genezę i usuwanie zaburzeń psychosomatycznych.
Gdyby badania Selyego rozpatrywać osobno, to można by wnioskować, że skoro różne stresory wywołują zespół tych samych objawów fizjologicznych (powiększenie kory nadnerczy,
zahamowanie układu odpornościowego i owrzodzenie przewodu pokarmowego), u każdego
człowieka powinny występować – niezależnie od źródła stresu fizycznego lub psychicznego – takie same dysfunkcje fizjologiczne. Fakt, że w rzeczywistości każda jednostka prezentuje inny wzór objawów fizjologicznych, wskazuje na istnienie jeszcze jednego składnika reakcji na stres. Selye nazwał go składnikiem specyficznym. Obejmuje on zarówno charakterystykę urazu fizjologicznego
(rana zadana nożem i oparzenie powodują ten sam GAS, lecz ich cechy fizyczne i fizjologiczne są różne), jak i psychiczne odmiany reakcji nabytych w wyniku uczenia warunkowego, które jednostka gromadzi w ciągu swego życia. Selye nie wypowiadał się jednak na temat dynamiki tych warunkowych składników psychicznych. To Erickson badał ów unikatowy dla każdego człowieka wzorzec uwarunkowanych psychicznie reakcji, które składają się na zależny od stanu filtr.
Jeden z artykułów Ericksona, zatytułowany Hypnotic Investigation of Psychosomatic Phenomena (Badanie zjawisk psychosomatycznych za pomocą hipnozy), rozpoczyna się następującym opisem zjawisk współwystępujących:
Celem tego artykułu jest dokonanie przeglądu różnych wzajemnych powiązań i zależności
psychosomatycznych, które pojawiają się podczas seansów hipnotycznych ze zdrowymi ludźmi i przybierają postać zjawisk współwystępujących. Zjawiska te nie są zwykłymi,
przewidywalnymi zmianami funkcjonowania psychicznego, fizjologicznego i somatycznego, które powszechnie występują u wszystkich osób znajdujących się w głębokim transie (zmiany czasu reakcji, progów sensorycznych, napięcia mięśniowego itp.). Są one raczej odległe od opisanych objawów stanu hipnozy i najprawdopodobniej są wyrazem nie tyle tego stanu, ile wzajemnych powiązań istniejących pomiędzy zachowaniami i stanami, które wywołano za pomocą hipnozy.
Oznacza to, że po wprowadzeniu w stan głębokiej hipnozy, można zahipnotyzowanemu podać konkretne instrukcje, które mają wywołać reakcje określonego rodzaju, ujawniające się w konkretnej modalności zachowania. Jednakże oprócz tego zachowania, które zostało zasugerowane, mogą się także pojawić – widoczne jako objawy współwystępujące – wyraźne zmiany dotyczące pozornie nie związanych ze sobą modalności zachowania.
Tak więc np. u osoby, która w hipnozie stała się głucha, mogą wystąpić liczne zmiany
dotyczące funkcjonowania wzrokowego, motorycznego czy jeszcze innego rodzaju podczas gdy u kogoś innego, kto pod wpływem hipnozy stał się ślepy na barwy, pojawiają się liczne zakłócenia motoryki, a nie wystąpią zmiany w zakresie słyszenia. U jednej z badanych kobiet za każdym razem, gdy na skutek hipnozy stawała się głucha, pojawiało się uczucie mdłości i zawrotów głowy.
Ponadto można było u niej zaobserwować oczopląs i rozszerzanie się źrenic. Inny z
badanych w momencie pojawienia się głuchoty doznawał głębokiego zniesienia czucia. Aż do chwili powrotu czucia nie był on w stanie odzyskać słuchu. Również u kilku innych osób stwierdzono niemożność wyzwolenia się z wywołanych zmian zachowania przed usunięciem zmian współwystępujących.
Stanowią one [zmiany współwystępujące] indywidualne z natury objawy, które pojawiają się w bardzo różnych okolicznościach i w związku z rozmaitymi skojarzeniami. Co więcej, ich postać nie jest stała u wszystkich osób postawionych w tej samej sytuacji. Wyniki badań wydają się jednak stałe, jeśli chodzi o konkretną modalność zachowania danej jednostki, choć powtarzanie hipnozy prowadzi do stopniowego zmniejszania zakresu i czasu trwania zjawisk mogących powodować dyskomfort badanego.
Z przedstawionego w tej części punktu widzenia zjawiska współwystępujące można uznać za przejawy związanych ze stanem układów informacji i zachowań o niezwykle zindywidualizowanym charakterze, które są nabywane przez każdą jednostkę w wyniku doświadczeń życiowych. Te indywidualne układy stanowią podstawę tworzenia unikatowego zbioru reakcji hipnotycznych, które można wykorzystać w celach terapeutycznych. Można też je uznać za przejawy twórczej nieświadomości każdego człowieka. Kiedy ktoś znajduje się przez pewien czas pod wpływem nadmiernego stresu, opisane zjawiska współwystępujące stają się podłożem objawów psychosomatycznych, które stanowią wyraz nabytych doświadczeń, zakodowanych w filtrach pamięciowych układu limbicznego.
Odkrycie przez Ericksona tego, że “powtarzanie hipnozy może prowadzić do stopniowego
zmniejszania zakresu i czasu trwania zjawisk powodujących dyskomfort (psychosomatyczny) badanego" stało się podstawą jego koncepcji dysfunkcji psychosomatycznych i hipnoterapii. Jeden z pierwszych przykładów wykorzystania tej koncepcji znajdziemy w artykule zatytułowanym Hypnotic Invesłigation of Psychosomatic Phenomena: A Controlled Experimental Use of Hypnotic
Regression in the Therapy of an Acquired Food Intolerance (Hipnotyczne badanie zjawisk psychosomatycznych: wykorzystanie regresji hipnotycznej do terapii nabytej nietolerancji jedzenia w warunkach kontrolowanych eksperymentalnie). Przypadek ten jest doskonałym przykładem na to, że hipnoterapia może doprowadzić do usunięcia zaburzeń psychosomatycznych i fobii (w które prawdopodobnie zaangażowany jest autonomiczny układ nerwowy, a szczególnie żołądkowojelitowy komponent GAS), powstałych wskutek uczenia się zależnego od stanu (Erickson,:
Pacjentka, osoba dwudziestoparoletnia, uwielbiała sok pomarańczowy, który piła przy każdej okazji.
Pewnego razu, cierpiąc na dolegliwości żołądkowe, zdecydowała się wypróbować jako lekarstwo olej rycynowy. Aby zniweczyć jego smak, zmieszała go z sokiem pomarańczowym. Niestety, okazało się, że mieszanka ta spowodowała ostre zaburzenia gastryczne: dziewczyna miała silne nudności i kilkakrotnie zwymiotowała. Później położyła się do łóżka. Następnego dnia rano była bardzo głodna, ale czuła się dużo lepiej. Poszła do kuchni, by jak zwykle wypić szklankę soku
pomarańczowego. Niespodziewanie zdała sobie sprawę, że nie może go pić, bo jego widok, zapach i smak powodują mdłości i wymioty.
Ta gwałtowna i ostra niechęć do pomarańcz nie zniknęła spontanicznie, lecz trwała tak długo, że przybrała postać niemal fobii. Dziewczyna nie mogła nawet znieść myśli o tym, że pomarańcze są w lodówce, i jej rodzina przestała je jeść. Nawet widok tych owoców na targu przyprawiał pacjentkę
o mdłości.
Erickson pisze, że w powstaniu warunkowej dolegliwości żołądkowo-jelitowej uczestniczył inny, silnie naładowany emocjonalnie czynnik, który po kilku dniach zniknął. Autor nie przedstawił go w swym artykule. Jednak wyuczona metoda warunkowania niechęć do pomarańcz trwała nadal. Jest to zjawisko typowe dla zaburzeń psychosomatycznych i stanowi ono istotę dylematu z nimi związanego. Problemy, które są pierwotną przyczyną powstawania zależnych od stanu układów pamięciowych i takiegoż uczenia się, zwykle łatwo zostają rozwiązane, ale psychiczne problemy
przez nie spowodowane trwają nadal! Nowy, zaburzony układ zyskuje autonomię funkcjonalną – trwa w postaci związanych ze stanem informacji i zachowań, które manifestują się w sposób niezależny, często buntując się przeciwko świadomej woli (ego).
Ze względu na wyizolowany charakter symptomu Erickson nie chciał na niego działać bezpośrednią sugestią hipnotyczną, mimo że pacjentka go o to prosiła. Zdecydował się zastosować sposób pośredni. Pewnego wieczoru, w czasie spotkania towarzyskiego, goście przekonali dziewczynę, aby zgodziła się na zahipnotyzowanie. Erickson zademonstrował na niej regresję do wcześniejszego okresu życia, cofając ją do chwili sprzed dwóch lat, zanim jeszcze wytworzyła nieszczęsne skojarzenie między sokiem pomarańczowym, olejem rycynowym i poważnym problemem emocjonalnym. Po dwudziestu minutach pozostawania w takiej regresji (Erickson zwykle potrzebował tyle czasu, by utrwalić stan głębokiej hipnozy) dziewczyna razem z gośćmi wypiła sok pomarańczowy, nie przejawiając przy tym niechęci. Ani razu nie usłyszała bezpośredniej sugestii zachęcającej, by rozwiązała swój problem. Dano jej jedynie możliwość wypicia soku, a ona zrobiła to z przyjemnością. Później obudziła się z hipnozy, nie pamiętając tego, co się wcześniej zdarzyło. Przez resztę wieczoru “miała zaintrygowany i zadumany wyraz twarzy, stale obracała językiem w ustach i oblizywała wargi tak, jakby próbowała wyczuć jakiś nieuchwytny smak". W kilka dni potem powiedziała, że jakimś sposobem “spontanicznie" się wyleczyła i odzyskała swe niegdysiejsze upodobanie do soku pomarańczowego.
W opisanym przypadku uderzające jest to, że pacjentka odzyskała swoje upodobanie do soku pomarańczowego w sposób pośredni, cofając się do wcześniejszego etapu życia i nie doznając wyuczonych objawów gastrycznych, które mogłyby temu przeszkodzić. Z punktu widzenia teorii zapamiętywania i uczenia się zależnego od stanu można by powiedzieć, że stan regresji do okresu wcześniejszego stał się okrężną drogą, która pozwoliła ominąć wyuczone później objawy żołądkowo-jelitowe. Kiedy dziewczyna po raz kolejny zasmakowała w soku pomarańczowym, objawy straciły swą moc lub wyuczone znaczeni i nie przeszkodziły temu negatywne oczekiwania świadomej części jej psychiki.
Taka forma hipnoterapii bardzo różni się od podejścia tradycyjnego, w którym bezpośrednia sugestia ma “odwołać" symptom albo zakazać mu pojawienia się. Pośrednia metoda praktykowana przez Ericksona wykorzystuje naturalne sposoby autoleczenia, które są w psychice. Nie ma tu miejsca na natrętną bezpośrednią sugestię, która wyrażałaby jedynie pewne ograniczone przekonania terapeuty na temat tego, jak powinno przebiegać leczenie. Terapia następuje nie na skutek rozkazów, które są wdrukowywane do umysłu zahipnotyzowanego człowieka, ale przez ominięcie tego, co Erickson nazwał wyuczonymi ograniczeniami, oraz przez docieranie do tych mocy uzdrowicielskich, które istnieją w każdym z nas. W opisanym przypadku wyuczone
ograniczenie było doskonałym przykładem związanego ze stanem układu informacji i zachowań, który zakodował nieprzyjemny symptom, kłócący się z pierwotnym upodobaniem pacjentki do soku pomarańczowego. Korzystając z regresji Erickson dotarł do związanego ze stanem symptomu w sposób, który pozwolił uruchomić twórcze siły pacjentki w celu rzeczywistego jej uzdrowienia.
Niebawem przedstawię jeszcze inne przykłady na to, że tego rodzaju hipnoterapię można wyjaśnić z punktu widzenia psychobiologii dużo lepiej, niż gdyby wykorzystywać tradycyjną, często zwodniczą koncepcję hipnozy jako programowania psychiki i zachowania. Sam Erickson określał programowanie mianem “niezbyt świadomego sposobu" uprawiania hipnoterapii.
W swym mało znanym i niedocenianym artykule na temat natury hipnoterapii Erickson
przedstawił argumenty przemawiające za całkowicie nową koncepcją transu, interpretowanego jako okres twórczej reorganizacji. Oto co napisał:
Wprowadzanie i utrzymywanie transu służy temu, by powstał szczególny stan psychiczny, w którym pacjent może na nowo powiązać i zreorganizować swe wewnętrzne psychiczne zawiłości oraz wykorzystać możliwości w sposób zgodny z przeszłym doświadczeniem. Terapia jest rezultatem wewnętrznej resyntezy zachowania, dokonywanej przez samego pacjenta. To prawda, że bezpośrednia sugestia może wywołać zmianę zachowania pacjenta oraz – przynajmniej chwilowo – wyleczyć jego objawy. Jednak “leczenie" takie jest po prostu reakcją na sugestię, nie pociągającą
za sobą tworzenia nowych skojarzeń i reorganizacji poglądów, pojęć i wspomnień. Tymczasem procesy te są niezbędne do rzeczywistego wyzdrowienia. Leczenie polega na tworzeniu nowych skojarzeń i reorganizacji dotychczasowych doświadczeń, a nie na manifestowaniu jakiejś reakcji poprzez zachowanie, które może w najlepszym razie satysfakcjonować jedynie obserwatora.
Następnym naszym krokiem będzie szczegółowa prezentacja twórczego sposobu podejścia do tworzenia nowych skojarzeń i reorganizacji problemów psychosomatycznych. Procesy te opisałem jako nowe metody komunikacji między psychiką a ciałem i hipnoterapii.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz